De vier weersextermen

De gemiddelde temperatuur in Nederland stijgt. Maar naast deze stijging, nemen ook de hitte-extremen toe. In de zomer van 2019 zijn zelfs temperaturen van meer dan 40 °C gehaald! Deze extreme hitte kan leiden tot hittestress. Gezonde mensen hebben bij temperaturen hoger dan 35 °C en een hoge luchtvochtigheid kans op hittestress. Bij ouderen, zieken en jonge kinderen ligt de grens nog lager.

Hoe ontstaat hittestress
Hittestress ontstaat door een periode van extreme hitte. Vaak wordt hittestress verergerd door het “hitte-eiland effect”. Dit betekent dat het in steden vaak warmer wordt dan in het omliggende buitengebied. Steden houden meer warmte vast door verschillende oorzaken:

• Stenen houden warmte vast en geven dit af aan hun omgeving. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een stoeptegel die ’s avonds wanneer de zon al een tijd weg is, nog steeds warm aanvoelt.
• In steden is er vaak weinig groen en water. Groen en water zorgen voor schaduw en verkoeling, waardoor het minder heet voelt.
• Mensen, industrie, auto’s, computers, etc. maken ook warmte. Dit draagt bij aan extra warmte op plekken waar veel mensen zijn (zoals in de stad).

De onderstaande afbeeldingen laten zien hoe de verschillende type van omgeving effect hebben op hitte. Overdag vormt water een bron van verkoeling. Maar ’s nachts wordt er juist warmte afgegeven aan de omgeving. Gras/het platteland heeft weinig schaduw, waardoor dit overdag heel heet wordt. ‘S nachts koelt dit snel af. Bebouwing blijft warm en in het bos blijft de warmte ’s nachts wel een beetje hangen.

Gevolgen
Hittestress leidt tot gezondheidsproblemen en extra sterfte bij kwetsbare groepen. Ook kan hittestress resulteren in slechtere arbeidsproductiviteit en slecht slapen. Een ander effect van hitte is dat materialen uitzetten. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld bruggen niet meer openen of sluiten en kunnen treinen niet meer rijden. Onderstaande afbeelding geeft de gevolgen van extreme hitte voor verschillende sectoren weer.

Doordat de kans op neerslag in de zomer afneemt, wordt de kans op een lange droge periode steeds groter. Droogte kan een bedreiging vormen voor de natuur, landbouw, waterkwaliteit en waterbeschikbaarheid in Nederland.

Hoe ontstaat droogte
Droogte ontstaat wanneer er een lange periode geen regen valt. Wanneer het hiernaast ook warm, zeer zonnig en winderig is, dan is het nog sneller droog. Het grondwater (onzichtbaar water in de grond) gaat dan dalen. Ook het water in de rivieren daalt tijdens droge zomers. Sloten kunnen zelfs helemaal droog komen te staan.
In Nederland is er iedere zomer sprake van droogte. Maar in 2018 en 2019 was deze droogte veel extremer dan normaal. Om dit aan te vullen zal er in de herfst en winter veel meer regen moeten vallen dan normaal.

Gevolgen
Een lange periode van droogte kan veel verschillende gevolgen hebben. De landbouw en natuur drogen uit. Boeren verliezen hun oogst en de kans op natuurbranden is groter. Dieren kunnen geen voedsel en water meer vinden. Ook kost het vervangen van groen veel geld.
Een ander gevolg van droogte is bodemdaling. Lage grondwaterstand zorgt ervoor dat de bodem zakt. Dit heeft schadelijke gevolgen voor huizen, wegen en gebouwen.

De zeespiegel stijgt. In de twintigste eeuw steeg de zeespiegel 20 centimeter. In de toekomst zal deze stijging blijven doorgaan. Ook het water in de rivieren stijgt door een toename aan smeltwater vanuit de alpen. Nederland ligt voor ongeveer één derde onder zeeniveau. Daarom is waterbeheer en waterveiligheid heel belangrijk.

Hoe ontstaan overstromingen
In Rhenen is de kans op een overstroming zeer klein. Maar overstromingen kunnen gebeuren wanneer de waterstand hoger komt dan de dijken of bij een dijk-doorbraak. Beide kunnen ontstaan door:

• Stijgend zeewater:
  Bij een hogere temperatuur zet zeewater uit en smelt het ijs op de gletsjers en ijskappen. Hierdoor neemt de hoeveelheid zeewater toe. Daarnaast daalt de bodem in Nederland per 100 jaar een paar centimeter. De zeespiegel komt dus in verhouding steeds hoger te liggen ten opzichte van Nederland.
• Stijgend rivierwater
  Er zal meer neerslag gaan vallen in de winter. Door deze neerslag, samen met smeltwater uit de alpen, neemt het water in de rivier toe.

Gevolgen
Het stijgen van de zeespiegel heeft verzilting als resultaat. Dit bedreigt de landbouw, natuur en toegang tot zoetwater (drinkwater). Maar omdat Rhenen niet dichtbij de kust ligt, kijken wij voornamelijk naar de rivier.
Hoger water in de rivier vormt een zwaardere belasting voor de dijken. Dijken worden streng gecontroleerd en moeten aan hoge eisen voldoen. Want wanneer er een dijk doorbreekt, zijn de gevolgen groot. Overstromingen leiden tot schade aan gebouwen en wegen. Elektriciteit werkt niet meer en er kunnen slachtoffers zijn. Wegen zijn onbegaanbaar en er is geen vers drinkwater.